20/09/2025 1:31:58 | Print

Di sản văn hóa của Thủ đô Báo Hà Nội Mới ngày 11/08/2005 viết: “Chùa Hàm Long: nơi ẩn chứa những giá trị lịch sử. Theo truyền thuyết thì thần Ngô Long là vị phụ đạo chính quốc thời Hùng Duệ V­ương, có công dẹp giặc Hồ Lư­ ở Châu Hoan. Ngô Long từng sống […]

Di sản văn hóa của Thủ đô

Báo Hà Nội Mới ngày 11/08/2005 viết: “Chùa Hàm Long: nơi ẩn chứa những giá trị lịch sử. Theo truyền thuyết thì thần Ngô Long là vị phụ đạo chính quốc thời Hùng Duệ V­ương, có công dẹp giặc Hồ Lư­ ở Châu Hoan. Ngô Long từng sống ở quán Long Đầu. Sau khi ông mất, dân chúng sửa quán Long Đầu khang trang, làm thành đền Hội Khánh để thờ phụng. Đến thời Lý, vua Thái Tổ rất coi trọng đạo Phật, khi dời đô về Thăng Long, đã chính thức phong cho Ngô Long danh hiệu Long thần, và theo thế đất đền Hội Khánh tựa như rồng ngậm ngọc (Hàm Châu Long), nên cho đổi đền thành chùa Hàm Long. Chùa Hàm Long thờ Phật, đồng thời cũng thờ thần Ngô Long, vị thần hộ quốc an dân và bảo vệ Phật giáo. Từ đó trở đi, chùa Hàm Long đư­ợc mở rộng quy mô thành đồ sộ, kiến trúc đẹp đẽ, nổi tiếng cả kinh thành.

Niên đại xuất hiện của chùa này chỉ đứng sau chùa Khai Quốc xây dựng từ thời Lý Nam Đế (sau là chùa Trấn Quốc).

Có thể nói đó là một vốn quý trong các di sản văn hóa của Thủ đô, cần đư­ợc quan tâm giữ gìn xứng đáng”.

Dưới tời Lê trung hưng, thế kỷ thứ 18, chùa Hàm Long được trùng tu, trở thành “Danh thắng trong ba mươi sáu cõi thiền” ở Kinh đô Thăng Long.  Trong đó có hai tấm bia đá dựng năm 1714 mà một là do tiến sĩ Đặng Đình Tướng soạn văn bia và một là do tiến sĩ Nguyễn Quý Đức soạn, đều là những di vật cổ vô giá. Viện Viễn đông Bác cổ đã xếp hạng hai tấm bia đá đó.

Các tấm bia của chùa Hàm Long đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích Quốc gia vào năm 2011 và Chùa Hàm Long ( Vạn Hạnh Tự) được UBND Tp Hà Nội xếp hạng là Di tích cấp Thành phố vào năm 2013.

Thời Pháp thuộc, chùa Hàm Long trên phố Hàm Long, người Pháp gọi là Rue Doudart de Lagrée, trên đường đi đến khu ” Lò Mổ” [route de l’Abattoir”.].

Cổng chùa Hàm Long năm 1890.( Nguồn : Cũ và Cổ 28/11/2024 . ảnh của H.F. Schneider, ảnh được xử lý màu).

Chùa Hàm Long kêu cứu

Trải qua các cuộc chiến tranh trong thế kỷ 19- 20, chùa Hàm Long đã bị tàn phá, đất đai bị lấn chiếm, các di sản văn hóa, tâm linh bị xâm hại thô bạo.

Báo Giác Ngộ ngày 12/08/2010  kêu cứu: “Chùa Hàm Long tọa lạc trong khu vực số nhà 18 phố Hàm Long (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Hiện tại, khuôn viên của chùa đang bị chiếm dụng nghiêm trọng và các di sản dần biến dạng và biến mất…”. “ Trước đây, chùa Hàm Long có trường Vạn Hạnh dành cho các sư khắp nơi về học tập, sau này Trường Tiểu học Võ Thị Sáu (trường Lý Tự Trọng cũ) mượn của chùa cho học sinh học ban ngày, còn tối cho thuê kinh doanh do đó gây ồn ào, ảnh hưởng tới chùa…

Hiện nay, những di vật cổ của chùa như bia cổ, giếng ngọc, cây đại cổ thụ – đang nằm trong khuôn viên trường Võ Thị Sáu – đang bị “xói mòn” và hủy hoại. Trong quá trình sửa chữa trường, các công nhân đã khai quật được một tấm bia cổ, nhưng do không được bảo tồn nên hiện nay tấm bia này bị “vứt lăn lóc” tại một góc trường, hằng ngày các em học sinh leo trèo lên, nên bia đã bị vỡ và các văn tự trên bia cổ dần biến mất. Giếng ngọc thì bị bịt và biến thành khu vệ sinh, giải khát của học sinh. Hai tháp tổ bị “cắt lìa” khỏi khuôn viên chùa, bởi bị nhà dân xây đè lên. Trong đó một tháp bị biến thành xó bếp của nhà dân  khiến việc thờ cúng của nhà chùa rất khó khăn. Hai tấm bia cổ – dựng năm 1714 – đang rơi vào tình trạng bị “xóa sổ”. Một chiếc bị “nhốt” trong khuôn viên nhà dân. Chiếc còn lại bị “chìm” trong đường bêtông; còn ban thờ ngoài trời của chùa thành nơi cất than tổ ong của các hộ dân…

Trước tình cảnh chùa bị chiếm dụng, xâm hại nghiêm trọng, trong vòng 30 năm qua, sư thầy Thích Đàm Chính – trụ trì chùa Hàm Long – đã đưa đơn đi khắp các cấp chính quyền, song không hiểu vì sao đến nay chùa vẫn bị lấn chiếm mà không có cơ quan chức năng nào xử lý để gìn giữ bảo vệ di tích chùa?”

Nhà sử học Lê Văn Lan viết về tình trạng chùa Hàm Long ở Hà Nội năm 2022 : “ Một chứng tích huyền kỳ , lồng lộng, về thời đại đức Quốc Tổ Hùng Vương bắt đầu dựng nước và giữ nước, trên đất Đế đô- Kinh kỳ, nhưng nay, bây giờ đang bị xâm hại cực kỳ nghiêm trọng, thậm chí, đang đứng trước nguy cơ bị diệt vong.”

Ông đã cùng góp lời kêu cứu “ với Quý vị cùng cơ quan chức năng, có trách nhiệm trước sự nghiệp Bảo tồn và Phát triển Di tích và Ngồn lực văn hóa – lịch sử của Đất nước và Dân tộc, cùng Thủ đô của chúng ta”.

Bia đá chùa Hàm Long – Di tích Quốc gia bị vùi dập ( ảnh BVT 18/9/2025)

Bia đá chùa Hàm Long – Di tích Quốc gia  bị chôn vùi ( anht : BVT 18/9/2025)

Tháp tổ chùa Hàm Long trong xó bếp nhà dân ( ảnh : BVT 18/9/2025)

Hy vọng

Ni trưởng Thích Đàm Chính cho xem một số hình ảnh các vị cao tăng quốc tế tới thăm chùa ( ảnh: BVT 18/9/2025)

Chiều ngày 18/9/2025, chúng tôi tới chiêm bái chùa Hàm Long, được Ni trưởng Thích Đàm Chính tiếp chuyện. Suốt gần 45 năm bám trụ, kiên trì vận động và kêu cứu gìn giữ ngôi Tam Bảo, cũng là  di tích lịch sử văn hóa ngàn năm của Thăng Long, Ni trưởng đã trải qua bao gian truân, thử thách, nhưng vẫn giữ vững niềm tin và hy vọng vào đường lối của Đảng và Nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, truyền thống của dân tộc và đất nước trong giai đoạn mới: Di tích chùa Hàm Long sẽ được trả lại các di sản và sẽ được phục dựng tôn tạo xứng đáng với tầm vóc lịch sử trong lòng Thủ đô văn hiến.

Tp Hồ Chí Minh 20/9/2025

Văn Tứ