02/04/2015 10:39:14 | Print

Thanh Hóa là quê gốc của 6 chi họ thuộc họ Trịnh Việt Nam. Quá trình hình thành và phát triển của dòng họ, con cháu sinh ra đông đúc, phải di chuyển đến sinh sống ở nhiều địa danh; Trước hết là những địa danh gần, rồi đến những vùng xa hơn. Đồng thời với việc chuyển cư xa đến các tỉnh khác trên phạm vi cả nước và nhiều nước trên thế giới. Việc di chuyển lan tỏa từ nơi phát tích của dòng họ ra các vùng xung quanh trong nội tỉnh cũng diễn ra rất mạnh.

Thanh Hóa là quê gốc của 6 chi họ thuộc họ Trịnh Việt Nam. Quá trình hình thành và phát triển của dòng họ, con cháu sinh ra đông đúc, phải di chuyển đến sinh sống ở nhiều địa danh; Trước hết là những địa danh gần, rồi đến những vùng xa hơn. Đồng thời với việc chuyển cư xa đến các tỉnh khác trên phạm vi cả nước và nhiều nước trên thế giới. Việc di chuyển lan tỏa từ nơi phát tích của dòng họ ra các vùng xung quanh trong nội tỉnh cũng diễn ra rất mạnh.
Trên thực tế thì nơi phát tích là những địa danh người họ Trịnh sinh sống cổ xưa nhất chỉ có 6 làng. Đó là Chạ Kẻ Nưa, Kẻ Lao, làng Thủy Chú, làng Sóc Sơn, làng Giang Đông, làng Hổ Bái. Song quá trình sinh sống, con cháu họ Trịnh đã hình thành những địa danh rộng hơn. Đó là những vùng rất cổ xưa và được coi là quê gốc của dòng họ:

Chạ Kẻ Nưa là nơi phát tích đầu tiên của họ Trịnh.
Kẻ Lao và Thạc Quả Vạn Lại, làng Hổ Bái.
Thủy Chú – Vân Đô.
Vùng đất Thụy Nguyên.

Sóc Sơn Biện Thượng, bao gồm các địa danh Bắc và nam sông Kim Bôi.

Đây là những tụ điểm mà bất kỳ chi họ, cành nhánh nào cũng có thể tìm thấy gốc tích cội nguồn. Trong đó Sóc Sơn Biện thượng là địa danh cổ xưa mang nhiều ý nghĩa đặc biệt về nguồn gốc lịch sử, còn tiềm ẩn nhiều dấu tích họ Trịnh chưa khai thác hết được. Chính từ những tụ điểm cổ xưa này con cháu họ Trịnh đã lan tỏa đến nhiều vùng đất mới thuộc tỉnh Thanh Hóa:

Đông nhất và tập trung nhất vẫn là các làng xã ven hai bờ sông Mã, sông Chu. Con cháu họ Trịnh sống thành từng làng đông đúc. ở nhiều làng có tới 8-10 chi nhánh cùng chung sống và đều là họ Trịnh, chỉ khác tên đệm. Phần lớn các cành nhánh đều có nhà thờ riêng, ghi chép gia phả và sinh hoạt họ rất có nề nếp. Song cũng có nhiều cành nhánh không có ghi chép gia phả hoặc gia phả bị thất lạc. “Đại Trịnh tộc phả lục” chỉ dẫn ra một số địa danh có tính điển hình:

Chạ Kẻ Nưa, nay là thôn Cổ Định, xã Tân Minh huyện Triệu Sơn – Thanh Hóa là nơi phát tích đầu tiên của họ Trịnh, có tài liệu ghi chép rõ ràng và được coi là nguồn gốc xa xưa nhất. Hiện nay người họ Trịnh sinh sống ở Kẻ Nưa không nhiều, nhưng đây vẫn là nơi phát tích của dòng họ Trịnh. Tập trung đông nhất là ở xóm ất (xóm 4), hiện cành họ có 4 nhánh. Cành họ Trịnh Kẻ Nưa có gia phả ghi chép, nhưng đây chỉ là những cuốn gia phả mới viết vào năm 1899, và 1918.

làng Đan Nê thuộc xã Yên Thọ, huyện Yên Định nằm sát bờ nam sông mã, là nơi con cháu họ Trịnh di dịch đến định cư từ rất sớm, ngày xưa có tên là Kẻ Lao – một trong những địa danh cổ xưa nhất con cháu họ Trịnh đã sinh sống. ở đây có đền thờ Đồng Cổ có từ đời Hùng Vương (theo Hùng Vương diễn nghĩa của Trúc khê Ngô Văn Triện). Theo Ngô Văn Triện, đền Đồng Cổ có từ năm 2569 trước công nguyên, thuộc đời Hùng Vương 1 (Hùng Quốc vương). Điều này rất phù hợp với sự tích đền thờ thần Hợp Lang (con vua Hùng) có di tích được xếp hạng lịch sử văn hóa ở làng Hổ Bái. Đền Đồng Cổ thờ Thần Núi, dùng trống đồng giúp đánh giặc và được phong là Đồng Cổ Đại vương. Lúc này ở Đan Nê chỉ có 3 họ là họ Trịnh, họ Lưu, họ Hà. Hiện nay vùng đất mã Lưu và núi Tam Thai thuộc địa phận làng Đan Nê còn di tích đền thờ và trống đồng. Đan Nê và các làng lân cận có nhiều con cháu họ Trịnh sinh sống.

Vùng Sóc Sơn Biện Thượng xưa có ranh giới rộng, kể cả bờ Nam và Bắc sông Mã thuộc huyện Yên Định và Vĩnh Lộc. Đây được coi là trung tâm cư trú của con cháu họ Trịnh vì phần lớn các làng xã đều có con cháu họ Trịnh, ở nhiều làng có nhiều cành nhánh, chi nhánh họ Trịnh cùng chung sống. Một số cành nhánh sau khi đã di chuyển đến nơi khác, sau lại quay về quê cha đất tổ sinh sống với nhiệm vụ trông nom mồ mả tổ tiên. Đây là vùng đặc trưng văn hóa Trịnh với nhiều di tích đã được xếp hạng là Nghè Vẹt, phủ Trịnh, phủ Trịnh Khả, và còn hàng trăm di tích khác có liên quan đến họ Trịnh chưa được khôi phục tôn tạo và phát hiện.

Làng Hổ Bái, xã Yên Bái huyện Yên Định là một trong những địa danh cổ xưa nhất có con cháu họ Trịnh sinh sống. ở đây có đền thờ thần Hợp Lang, có nhà thờ Trịnh Cảnh Khuất là cụ Tổ chi họ lâu đời thuộc dòng họ Trịnh. Hiện nay con cháu chi họ đông đúc, ở lan ra các vùng xung quanh thuộc vùng Thượng, huyện Yên Định (gọi là nhà thờ họ Trịnh Cảnh Thụy).

Làng Thủy Chú là một trong số những địa danh cổ xưa có con cháu họ Trịnh sinh cơ lập nghiệp, là gốc tích của chi họ Trịnh Khắc Phục. Về sau, một bộ phận của Chi họ chuyển về định cư ở làng Vân Đô, xã Đông Minh huyện Đông Sơn. Hiện nay ở Thủy Chú người họ Trịnh không nhiều, nay là xã Xuân Thắng huyện Thọ Xuân. Một bộ phận khác di chuyển xa hơn đến định cư ở Khổng Tào, Hoa Duệ, Thạch Tổ, Nhân Mỹ Châu Quý Thuận, Châu Hữu Lý…

Làng Giang Đông cũng là một trong những địa danh cổ xưa có người họ Trịnh sinh sống. Đây là quê gốc của Chi họ Trịnh Khả thuộc dòng họ Trịnh. Tổ tiên Trịnh Khả đã từng làm quan triều Trần, hậu duệ Trịnh Khả sinh sống đông đúc ở làng Giang Đông xã Vĩnh Hòa huyện Vĩnh Lộc và nhiều làng lân cận. Vào thế kỷ 15, một bộ phận con cháu chuyển đến định cư ở Cự Đà – vùng Tả Thanh Oai – Hà Tây, và một số địa danh trong tỉnh Thanh Hóa như Xuân Tín, Bồ Hà, Trạm Lộ, Hà Sơn, một số làng ở Yên Định, Vĩnh Lộc.

Làng Thạc Quả, nay là thị trấn Kiển thuộc xã Yên Trường huyện Yên Định có nhiều người họ Trịnh sinh sống từ lâu đời. Theo gia phả của cành họ Trịnh Thạc Quả thì người họ Trịnh đã định cư ở đây từ thế kỷ 15, và được xây dựng thành khu căn cứ quan trọng yểm trợ cho hành cung Vạn Lại và Đại bản doanh Sóc Sơn Biện Thượng từ thế kỷ 16 thời Lê Trịnh.
Cụ tổ cành họ Trịnh Thạc Quả là Trịnh Tộ sinh được 9 con trai và 4 con gái. Vì vậy đây là nơi con cháu họ Trịnh đông đúc, là đầu mối của nhiều nhánh họ Trịnh trong phạm vi tỉnh Thanh Hóa và các tỉnh khác trên phạm vi cả nước. Đất Thạc Quả có nhiều di tích của họ Trịnh như “Linh Sơn Tự” và lăng mộ các bậc tiền nhân họ Trịnh. Hiện tại, Thạc Quả có 4 chi nhánh họ Trịnh cùng chung sống. Một bộ phận quan trọng đã di chuyển đến Nông Cống và bờ Bắc sông Mã làm ăn sinh sống.

Vùng đất Thụy Nguyên thuộc trấn Thiệu Hóa là vùng đất cổ có nhiều cành nhánh họ Trịnh sinh sống, nay là huyện Triệu Sơn. Xưa kia có hành cung Vạn Lại của Nam triều tiến hành công cuộc Trung hưng của nhà Lê chống lại nhà Mạc. Ngày nay con cháu họ Trịnh đã phải phân tán đến nhiều địa danh khác sinh sống. Tuy vậy, đây cũng là nơi còn tập trung nhiều con cháu họ Trịnh.

Nhánh họ Trịnh thôn Kỳ Ngãi: Theo ông Trịnh Xuân Chính -Yên Trường, Yên Định (hiện ở Thịnh Liệt – Hà Nội) thì cụ Tổ nhánh họ Trịnh Kỳ Ngãi thuộc xã Vĩnh Ninh huyện Vĩnh Lộc (đối diện với Thạc Quả Yên Trường) là Phổ Quận công Trịnh Văn Hiền vốn từ Thạc Quả chuyển sang định cư ở Kỳ Ngãi là quê vợ và phát triển đến nay đã được 5 đời. Hiện con cháu đông đúc.

Nhánh họ Trịnh làng Phê Bình thuộc xã Vĩnh Ninh – Vĩnh Lộc – Thanh Hóa. Cụ Tổ nhánh họ là con thứ 5 của Trịnh Tộ (Tổ cành họ Trịnh thạc Quả), chuyển về Vĩnh Hùng sinh sống, sau mới về định cư ở làng Phê Bình, đến nay đã có 4 đời. Hiện có ông Trịnh Nhương, con cháu đông đúc, có người lại tiếp tục di chuyển đi nơi khác làm ăn sinh sống.

Nhánh họ Trịnh thôn Thạch Lãng xã Trường Minh huyện Nông Cống. Tổ nhánh họ Thạch Lãng là ông Hiệp Phượng tự Phúc Quang đã định cư được 9 đời, hiện con cháu đông đúc. Nhánh họ có nhà thờ với nhiều di vật như bài vị, long kiếm… Đây là nhánh họ thuộc hậu duệ Trịnh Bồng.

Nhánh họ Trịnh làng Nhân Phúc xã Hoằng Đạo huyện Hoằng Hóa là nhánh họ đã sinh cơ lập nghiệp ở đây 16 đời. Hiện có ông Trịnh Duy Tấn và con cháu đông đúc.

Nhánh họ Trịnh Lò Chum – Thanh Hóa có xuất sứ từ làng Thổ Hà – Bắc Giang chuyển về. Cụ Tổ nhánh họ là Trịnh Sỹ chuyển từ Bắc Giang về sinh cơ lập nghiệp. Hiện nay đã có đến đời thứ 5, con cháu phát triển đông đúc, làm ăn thịnh vượng.

Nhánh họ Trịnh thôn Vũ xã Hà Phúc huyện Hà Trung – Thanh Hóa. Hiện có nhiều người đã chuyển đi nơi khác làm ăn: Trịnh Tất Thắng, Trịnh Xuân Tiến, Trịnh Văn Liên ở thị xã Bỉm Sơn, Trịnh Ngọc Hồ là Tổng giám đốc Ngân hàng đầu tư phát triển ở Hà Nội…
Chi nhánh họ Trịnh xã Nga Thủy – Nga Sơn – Thanh Hóa vốn có chung cụ Tổ chi nhánh họ Trịnh Tự Tân – Tức Hiên – Ninh Bình và chi nhánh họ Trịnh Đồng Phù – Nam Mỹ – Nam Ninh – Nam Định là Trịnh Kiên (Cao Trịnh Kiên) là hậu duệ chúa Trịnh Doanh. Hiện tại chi nhánh đã có đến đời thứ 8. Chi nhánh có gia phả ghi chép rõ ràng. Con cháu phát triển đông đúc, làm ăn phát đạt. Cụ Trịnh Chúc thuộc chi nhánh họ Trịnh Nga Thủy là lão thành cách mạng và là thành viên Hội đồng họ Trịnh tỉnh Thanh Hóa.

Nhánh họ Trịnh xã Bồ hà, Trạm Lộ, Hà Sơn có nguồn gốc từ cành họ Trịnh xã Xuân Tin – Thọ Xuân vốn từ vùng Sóc Sơn – Biện Thượng chuyển đến. Cụ Tổ nhánh họ là Trịnh Quý Thuật, hiện con cháu ở Xuân Tín đông đúc. Hiện gia phả nhánh họ đã ghi chi tiết đến đời thứ 11 và là hậu duệ Trịnh Khả. Người trong nhánh họ còn di chuyển phân tán ở nhiều nơi, phát triển thành 99 chi nhánh tại các xã Bồ Hà, Trạm Lộ, Hà Sơn huyện Nông Cống nay là huyện Triệu Sơn. ở Xuân Tín còn lại 2 chi nhánh là giáp và ất và nhà thờ nhánh họ được xây dựng lâu đời tại xã Xuân Tín.

Thanh Hóa là địa danh có nhiều điểm dân cư con cháu họ Trịnh sống quần tụ đông đúc như:

Nhánh họ Trịnh thôn ích Hạ, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.

Nhánh họ Trịnh Lang Thôn huyện Yên Định.

Nhiều nhánh họ Trịnh làng Trịnh Điện xã Định Hải huyện Yên Định. ở đây có nhà thờ được xây dựng từ năm 1865, nay được trùng tu khang trang là nơi thờ tổ tiên và sinh hoạt họ của con cháu. Làng Trịnh Điện có thiết kế kiến trúc giống làng Biện Thượng. Cụ Tổ nhánh họ là Trịnh Phúc Thân thuộc hậu duệ Dương lễ công Trịnh Đỗ. Ông Trịnh Tự, Trịnh Xuân Tiến, Trịnh Quang Cưu thuộc nhánh họ làng Trịnh Điện.

Nhánh họ Trịnh Bình Lâm, Hà Trung, Thanh Hóa.

Nhánh họ Trịnh An Thiệp, Đồng Tâm, Bá Thước, Thanh Hóa.

Nhánh họ Trịnh thôn Ngọc Am, xã quảng Thịnh, Quảng Xương là nhánh họ có quan hệ gần với nhánh họ Trịnh Thịnh Liệt – Hà Nội.

Nhánh họ Trịnh thôn Minh Đức, xã Thiệu Công, Thiệu Hóa, Thanh Hóa. Hiện có ông Trịnh Văn Hùng là trưởng nhánh họ, ông Trịnh Trọng Quyền nguyên Bí thư Tỉnh ủy Thanh Hóa là người thuộc nhánh họ Trịnh Minh Đức.

Nhánh họ Trịnh thôn An Kiều, xã Thiệu Công, huyện Thiệu Hóa. Đây là nhánh họ lớn, con cháu đông đúc, có nhà thờ họ và sinh hoạt họ nề nếp. Ông Trịnh Xuân Viện là lớp đảng viên 1930.

Nhánh họ Trịnh thôn Đa Lộc xã Thiệu Giang, Thiệu Hóa, Thanh Hóa.

Nhánh họ Trịnh thôn Mai, xã Yên Thọ, Yên Định, Thanh Hóa.

Nhánh họ Trịnh thôn Quan Phùng, xã Thọ Tâm, Triệu Sơn, Thanh Hóa.

Nhánh họ Trịnh thôn Đội Trượng, Tĩnh Gia vốn từ Vân Đô chuyển đến.

Nhánh họ Trịnh thôn Tân Thị, xã Bỉm Sơn, vốn từ Yên Thôn, xã Hải Hà, huyện Hà Trung mới chuyển đến định cư.

Nhánh họ Trịnh thôn Toán Nghệ, xã Định tiến, Yên Định.
Nhánh họ Trịnh thôn Hai xã Yên Thọ, huyện Yên Định.
Nhánh họ Trịnh xã Hoằng Quí, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Hoa Lộc, Hậu Lộc, Thanh Hóa.
Cành họ Trịnh làng Vân Đô xã Đông Minh huyện Đông Sơn
Nhánh họ Trịnh Nga Thiện, Nga Sơn, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Hoằng Đạo, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Yên Thôn, xã Hà Hải, Hà Trung, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Tràng Lang, Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Đông Khê, xã Yên Trường, huyện Yên Định.
Nhánh họ Trịnh thôn Đoài xã Vĩnh Thịnh, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Đông xã Vĩnh Thịnh, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thị trấn Giắt, huyện Triệu Sơn, thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Hà Lương, xã Vĩnh Thành, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Hoằng Diệu, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Kênh Thủy, xã Vĩnh Thịnh, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhiều nhánh họ Trịnh làng Quang Biểu, xã Vĩnh Hòa, huyện Vĩnh Lộc.
Nhiều nhánh họ Trịnh làng Nghĩa Kỳ, xã Vĩnh Hòa, huyện Vĩnh Lộc.
Nhánh họ Trịnh thôn Phượng Lai, Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Phú Lĩnh, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Don, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Bái Xuân, Vĩnh Phúc, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Thanh Xá, hà Trung Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Thọ Vực, Vĩnh Ninh, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhiều nhánh họ Trịnh làng Dành, Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Định Hải, Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Trung, Vĩnh Thịnh, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Xuân Thắng, Thọ Xuân, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Xuân Thành, Thọ Xuân, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Định Hải, Yên Định, Thanh Hóa
Nhánh họ Trịnh làng Hổ, Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Cổ Điệp, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Hoằng Quỳ, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Đông Minh, Bỉm Sơn, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Dực Đông, Hậu Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Xuân Phả – Một Cốt, Thọ Xuân, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Kim Lan xã Bái Hạ, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Thượng Thôn, xã Tân Môn, huyện Hoằng Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Kim Hoặc, Thụy Nguyên nay là huyện Thiệu Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Duyên Phúc, huyện Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Lê Xá, xã Kim Hoạch, Thiệu Hóa.
Nhánh họ Trịnh xã Tống Ngọc, Hậu Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Trung Vực, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Đông Khê, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Thọ Sơn, xã Trường Lâm, huyện Tĩnh gia.
Nhánh họ Trịnh Hòa Trường, Tĩnh Gia, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Độ, Nga Sơn, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Quan Nội, Hoằng Hóa, Thanh Hóa
Nhánh họ Trịnh xã Bái Trạch, Hoằng Hóa, Thanh hóa.
Nhánh họ Trịnh Phú Diễn, Hậu Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Bái Nại, Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh thôn Tuấn Kiệt, Thiệu Phú, Thiệu Hóa.
Nhánh họ Trịnh Thiệu Hưng, Thiệu Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Thiệu Yên, Thiệu Hóa, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh xã Hạnh Phúc, Thọ Xuân, Thanh Hóa
Nhánh họ Trịnh Diên Thượng huyện Yên Định, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh làng Cung, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Thống Trại, Hậu Lộc, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Thọ Dân, Thọ Xuân, Thanh Hóa.
Nhánh họ Trịnh Định Tăng, Yên Định, Thanh Hóa